Η Κρητική διατροφή αναγνωρίζεται σήμερα από την διεθνή επιστημονική κοινότητα σαν το πλέον αντιπροσωπευτικό και ποιοτικό παράδειγμα της ονομαζόμενης Μεσογειακής Διατροφής, η οποία έχοντας σαν βάση τα λαχανικά, όσπρια, φρούτα, δημητριακά σε συνδυασμό με την χρήση του ελαιόλαδου συντελεί στην μακροζωία και ευζωία. Η Κρητική κουζίνα είναι από τις αρχαιότερες και πλέον εύγεστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, με ποικιλία γευστικών και αρωματικών απολαύσεων.
Ο πλούτος και η ποιότητα των προϊόντων του νησιού στο πέρασμα των αιώνων, έχει δημιουργήσει μια κουζίνα με μοναδική γεύση, φρεσκάδα και γνησιότητα.

Τα προϊόντα που βασίζεται η Κρητική διατροφή είναι τα εξής:

Σήμερα πιστεύεται πως το ελαιόλαδο είναι το πιο μεγάλο μυστικό της κρητικής διατροφής και της κρητικής μακροζωίας. Ιατρικές έρευνες που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται στην Ευρώπη και στην Αμερική αποκαλύπτουν πως το ελαιόλαδο όχι μόνον προστατεύει την καρδιά αλλά και βοηθά στην καλή λειτουργία πολλών οργάνων ή δρα ευεργετικά σε μια μακρά σειρά ασθενειών.
Μειώνει τη χοληστερόλη, έχει αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από καρκίνους, βοηθά τη λειτουργία του ήπατος, είναι ιδανικό για τη διατροφή των ανθρώπων που πάσχουν από διαβήτη και τόσα άλλα!

Για τους Κρητικούς υπάρχει ο παραδοσιακός τρόπος ζωής που θεωρεί τον οίνο συνοδευτικό ενός γεύματος ή δείπνου. Το κρασί είναι μέρος της κουλτούρας των ανθρώπων. Δεν πίνουν ποτέ μόνοι τους, είναι στοιχείο συντροφικότητας και κοινωνικής σχέσης.

Βοτανολογικές μελέτες αποκαλύπτουν πως το νησί έχει ένα από τα πιο πλούσια και πιο ενδιαφέροντα οικοσυστήματα της Ευρώπης, με μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών, δηλ. φυτών που υπάρχουν αυτοφυή μόνο στην Κρήτη, όπως η μαλοτύρα (siderites syrioca) και ο δίκταμος (origanum diktamus L.), βασιλεία της ενδημικής χλωρίδας της Κρήτης, γνωστός από την αρχαιότητα για την αντισηπτική του ιδιότητα.

Η γεύση του κρητικού τυριού, γραβιέρας, κεφαλογραβιέρας, κεφαλοτυριού, γλυκιάς και ξινής μυζήθρας και των άλλων τυροκομικών προϊόντων είναι αξεπέραστη. Σημαντική πηγή ασβεστίου και πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας, το τυρί διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην κρητική διατροφή. Λένε πως είναι μια πηγή κεκορεσμένων λιπών, αλλά οι Κρητικοί που το τρώνε δεν έχουν υψηλά επίπεδα χοληστερόλης. Πιθανότατα οι συνδυασμοί του κρητικού διατροφικού προτύπου να παρέχουν την ιδανική ισορροπία.

Ο σοφός Αγγλος Ρόμπερτ Πάσλεϋ (1834), εντυπωσιάστηκε από το ωραίο μαύρο ψωμί των καλογήρων της Κρήτης, που το παρασκεύαζαν με σιτάρι, κριθάρι και σίκαλη. Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, να γίνουν μελέτες, για να αποδειχτεί πως οι Κρητικοί είχαν, και σ’ αυτό το ζήτημα, δίκιο! Οι ίνες που περιέχει το κρητικό παραδοσιακό ψωμί βοηθούν στην καλύτερη λειτουργία του εντέρου, και ιδιαιτέρως του παχέος εντέρου.

Ο Κρητικός τρώει έξι φορές περισσότερα φρούτα από το μέσο κάτοικο των άλλων μεσογειακών περιοχών και έξι φορές περισσότερα από τον κάτοικο μιας βόρειας χώρας (π.χ. Ολλανδία), όπως έδειξαν μελέτες των A. Keys (1970) και D. Kromhout (1989). Οι Ευρωπαίοι περιηγητές που έφταναν στην Κρήτη το 19ο αιώνα εγκωμίαζαν τα πορτοκάλια του νησιού. Ήταν το κυριότερο χειμωνιάτικο φρούτο, το φρούτο που δεν έλειπε από κανένα κρητικό σπίτι. Αυτή την ίδια συνταγή συνιστούν και σήμερα οι γιατροί.

Στην Κρήτη η σταφίδα και ο μούστος αποτελούν, μαζί με το μέλι, τις πιο σημαντικές παραδοσιακές γλυκαντικές ύλες. Η καλλιέργεια του αμπελιού στο νησί χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια.
Οι βιταμίνες (Α, Β1, Β2, Β3, Β6 κ.ά.) και οι άλλες ουσίες που περιέχονται στη σταφίδα αποτελούν ένα ακόμη μυστικό υγείας για τους Κρητικούς.

Το μέλι, αυτή η εξαιρετική γλυκαντική ουσία, περιέχει σάκχαρα διάφορα της γλυκόζης που το καθιστούν ικανό να χρησιμοποιείται ακόμη και σε περιπτώσεις σακχαρώδους διαβήτη! Κι ακόμη, είναι μια τροφή πλούσια σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικές (κατά του καρκίνου) ουσίες. Η κυριότερη βιταμίνη του μελιού (Ε) μαζί με άλλες ουσίες χρησιμεύει για να απομακρύνει από τον οργανισμό τα βλαπτικά προϊόντα που προέρχονται είτε από τον ίδιο του το μεταβολισμό είτε από την επίδραση εξωγενών παραγόντων, όπως είναι το κάπνισμα, οι ακτινοβολίες και οι διάφορες καρκινογόνες ουσίες.

Οι Κρήτες τρώνε τα περισσότερα λαχανικά και χόρτα στο δυτικό κόσμο! Καταναλώνουν τριπλάσιες ποσότητες λαχανικών και κηπευτικών απ’ όσα καταναλώνουν οι άλλοι Ευρωπαίοι! Είναι ένα ακόμη μυστικό καλής υγείας, αφού μ’ αυτόν τον τρόπο προσλαμβάνουν άφθονες φυτικές ίνες, αρκετές ποσότητες βιταμινών και άλλες θρεπτικές ουσίες, απαραίτητες για τον άνθρωπο.

Τα λαχανικά πιστεύεται ότι βοηθούν την ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος και προσφέρουν βιταμίνες απαραίτητες για το μεταβολισμό διαφόρων ιστών (όπως π.χ. η Β12 για την παραγωγή του αίματος).

(Λίγες αντιπροσωπευτικές συνταγές της Κρητικής διατροφής)

Υλικά
1 κιλό χοχλιούς
400 γρ. σιτάρι
30 γρ. λάδι
10 γρ. αλάτι
800 γρ. νερό
10 γρ. πιπέρι

Εκτέλεση
Βράζομε τους χοχλιούς και τους καθαρίζουμε (όταν ρίχνομε τους χοχλιούς στο νερό πρέπει να βράζει). Βάζομε στο τσικάλι το λάδι και τσιγαρίζομε τους χοχλιούς. Έπειτα τους βάζομε και ρίχνομε το νερό, άμα βράσει ρίχνομε και το σιτάρι. Όταν είναι μισοψημένο ρίχνομε μέσα τους χοχλιούς και το αλατοπιπερώνουμε.
Μικρά μυστικά: όταν ρίχνουμε τους χοχλιούς στο νερό πρέπει να βράζει.
Χρόνος εκτέλεσης συνταγής: 40 λεπτά

Υλικά
1 κοτόπουλο ντόπιο για ζωμό
1500 γρ. φλιτζάνια ζωμού
600 γρ. φλιτζάνια ρύζι
2-3 συκωτάκια κοτόπουλου
500 γρ. Φύλλο κρούστας
500 γρ. μυζήθρα γλυκιά
1 κουταλιά της σούπας φυτίνη
1 βιτάμ ή 200 γρ. ελαιόλαδο
500 γρ. περίπου ζάχαρη
Κανέλλα
600 γρ. ζωμό
300 γρ. φλιτζάνι σταφίδες κομμένες
150 γρ. καρύδια ψιλοκομμένα
Υλικά για ορθογώνιο πυρέξ 39x23cm
Ψήσιμο 45 λεπτά περίπου

Εκτέλεση
Βράζουμε το ρύζι με το ζωμό του κοτόπουλου. Σοτάρουμε τα συκωτάκια (τα οποία έχουμε βράσει λίγο μαζί με το κοτόπουλο) για λίγο με τη φυτίνη, τα ανακατεύουμε με το ρύζι και αφήνουμε το μίγμα να κρυώσει. Χωρίζουμε το μίγμα του ρυζιού σε δύο ίσα μέρη, στρώνουμε το 1/3 των φύλλων στο κάτω μέρος του πυρέξ αφού τα αλείψουμε ένα – ένα με το λιωμένο βούτυρο και ρίχνουμε πάνω το μισό μείγμα, απλώνουμε τις μισές σταφίδες και τα μισά καρύδια. Πασπαλίζουμε με ζάχαρη και κανέλλα. Στρώνουμε τη μισή μυζήθρα και πασπαλίζουμε πάλι με ζάχαρη και κανέλλα. Στρώνουμε το 1/3 των φύλλων αλείφοντας τα με το Βούτυρο . Απλώνουμε το υπόλοιπο μείγμα πασπαλίζοντας με τη ζάχαρη και την κανέλλα απλώνουμε και τις υπόλοιπες σταφίδες τα καρύδια και την υπόλοιπη μυζήθρα και πασπαλίζουμε πάλι με ζάχαρη και κανέλα, αλείφουμε και τα υπόλοιπα φύλλα. Πριν τον βάλουμε στον φούρνο ρίχνουμε προσεκτικά για να μη μουλιάσουν τα φύλλα δύο φλιτζάνια ζωμού.
Χρόνος εκτέλεσης συνταγής: 30 λεπτά περίπου
– Πριν το βάλουμε στο φούρνο το χαράζουμε για να κόβετε εύκολα στο σερβίρισμα.

Υλικά ( 6 άτομα )
12 μέτριες αγκινάρες
1 κιλό κουκιά
1 νεροπότηρο λάδι
2 κουταλιές σούπας άνηθο χυμό
2 μέτριων λεμονιών
1 κουταλιά σούπας αλεύρι (για όλες τις χρήσεις),
αλάτι, πιπέρι

Εκτέλεση
Καθαρίζουμε και πλένουμε τις αγκινάρες, τις κόβουμε στα τέσσερα ή τις αφήνουμε ολόκληρες και τις βάζουμε σε ένα μπολ με νερό και λίγο λεμόνι για να μην μαυρίσουν. Καθαρίζουμε τα κουκιά και κρατάμε και τα εξώφυλλα τους αν είναι τρυφερά. Τα ρίχνουμε στο καυτό λάδι μαζί τον ψιλοκομμένο άνηθο για 5-7 λεπτά. Αμέσως μετά τις αγκινάρες, και τα ανακατεύουμε όλα μαζί, προσθέτουμε λίγο νερό, αλάτι, πιπέρι και τα αφήνουμε να βράσουν για 20’-25’ σε μέτρια φωτιά. Σ’ ένα μεγάλο φλιτζάνι, βάζουμε το χυμό των λεμονιών λίγη σάλτσα από την κατσαρόλα και το αλεύρι ανακατεύοντάς πολύ καλά ώστε να διαλυθεί εντελώς και το ρίχνουμε στην κατσαρόλα, τρία λεπτά πριν σβήσουμε τη φωτιά, ανακατεύοντας προσεκτικά.

(σταμναγκάθι είναι ένα είδους χόρτο βουνού που ευδοκιμεί σε διάφορες περιοχές της Κρήτης Αν δεν βρείτε σταμναγκάθι μπορείτε να βάλετε διάφορα άλλα χόρτα του βουνού.)

Υλικά
• 1 1/2 κιλό αρνί μπούτι
• 1 κιλό σταμναγκάθι
• 2 μεγάλα κρεμμύδια
• λάδι
• 1 αυγό
• λεμόνι
• αλάτι –πιπέρι

Εκτέλεση
1. Καθαρίζετε και πλένετε το σταμναγκάθι. Στην συνέχεια το βράζετε για πέντε λεπτά μόνο σε άφθονο αλατισμένο νερό και το στραγγίζετε σε ένα σουρωτήρι.
2. Αλατίζετε το κρέας.
3. Σε μία κατσαρόλα ρίχνετε το λάδι με το κρεμμύδι κομμένο σε κύβους το γυρνάτε για λίγο και μετά ρίχνετε το αρνί γυρνώντας το και αυτό μέχρι να ασπρίσει, πάντα σε χαμηλή φωτιά έτσι ώστε να βγάλει τα νερά του.
4. Αφήνετε το κρέας να ψηθεί καλά και τέλος ρίχνετε το σταμναγκάθι στην κατσαρόλα με λίγο πιπέρι και το βράζετε πάλι για πέντε λεπτά ίσα ίσα για να δεθεί με τα υπόλοιπα.
5. Στην συνέχεια κάνετε το αυγολέμονο και το ρίχνετε μέσα. Για όσους δεν θέλουν αυγολέμονο μπορούν να ρίξουν μόνο λεμόνι.

Υλικά
• 1 κιλό αρνί
• 2 κρεμμύδια μεγάλα
• λίγο λάδι
• αλάτι – πιπέρι

Εκτέλεση
1. Πλένουμε το αρνί και το αλατίζουμε.
2. Σε μία κατσαρόλα βάζουμε λίγο λάδι και το κρεμμύδι και το τσιγαρίζουμε ελαφρά.
3. Στην συνέχεια ρίχνουμε το κρέας – πιπέρι και το γυρνάμε αρκετές φορές. Χαμηλώνουμε την φωτιά και το αφήνουμε να ψηθεί.
4. Σε χαμηλή θερμοκρασία θέλει περίπου 1 ώρα.

Υλικά
• 1 κιλό ζυγούρι (ή κατσίκι )
• 1 κότα 1 1/2 κιλό
• 2 νεροπότηρα ρύζι νυχάκι
• 2 κουταλιές σούπας στακοβούτυρο
• μπάχαρι
• 1/2 ποτήρι κρασιού χυμό λεμονιού
• αλάτι, πιπέρι σε κόκκους

Εκτέλεση
1. Πλένουμε καλά τα κρέατα και τα βράζουμε μαζί, σε σιγανή φωτιά, για 2 ώρες περίπου, ρίχνοντας μέσα στο νερό μια κουταλιά της σούπας αλάτι και το πιπέρι.
2. Μόλις ψηθούν, βγάζουμε τα κρέατα, σουρώνουμε το ζωμό τους και τα αλατοπιπερώνουμε.
3. Μετράμε τον ζωμό, σε κάθε 3 νεροπότηρα ζωμό αντιστοιχεί 1 ρύζι.
4. Σε μία κατσαρόλα ξαναβράζουμε τον σουρωμένο ζωμό και ρίχνουμε το ρύζι, σε μέτρια φωτιά, το οποίο και ανακατεύουμε για να μην κολλήσει, μέχρι να τραβήξει όλο σχεδόν το ζωμό (15-20 λεπτά περίπου). Προσθέτουμε ένα φλιτζανάκι του καφέ χυμό λεμονιού στο ρύζι λίγο πριν ετοιμαστεί.
5. Καίμε το στακοβούτυρο σ’ ένα μπρίκι, κατεβάζουμε την κατσαρόλα από την φωτιά, περιχύνουμε με αυτό το πιλάφι μας και τ’ αφήνουμε σκεπασμένο με μια πετσέτα για 5 λεπτά.
6. Σερβίρεται χώρια το ρύζι από το κρέας.

Υλικά
• 5 κρητικά παξιμάδια (στρογγυλά)
• 3 ώριμες ντομάτες
• τυρί φέτα χοντρά τριμμένη
• ελαιόλαδο αρκετό
• μαϊντανό

Εκτέλεση
1. Τρίβουμε στον τρίφτη τις ντομάτες μέχρι να γίνει σάλτσα
2. Τρίβουμε τη φέτα ή τη κόβουμε σε πολύ μικρά κομμάτια.
3. Βρέχουμε πολύ ελαφρά τα παξιμάδια με λίγο νερό
4. Τα τοποθετούμε επάνω σε μια πιατέλα και ρίχνουμε από επάνω το ελαιόλαδο (όσο θέλουμε)
5. Ρίχνουμε από επάνω όλη τη τριμμένη ντομάτα
6. Προσθέτουμε λίγο αλάτι και πιπέρι, ανάλογα με τα γούστα σας
7. Προσθέτουμε από επάνω όλη τη τριμμένη φέτα
8. Τέλος γαρνίρουμε με λίγο μαϊντανό.